Şişmanlığın tanımı ve nedenleri

Şişmanlık (obezite), sağlığı bozacak düzeyde vücutta yağ miktarının artmasıdır. Vücuttaki yağ miktarına ve dağılımına bağlı olarak yaşam kalitesi ve süresi olumsuz yönde etkilenmektedir. Şişmanlıkta özellikle kalp-damar hastalıkları, hipertansiyon, kanser (meme, prostat, kolon, endometrium), diabet, osteoartrit, safra kesesi hastalıkları, uyku apnesi ve solunum yetmezliği görülme sıklığı artmaktadır.

Şişmanlığın saptanmasında çok çeşitli yöntemler kullanılır. Bu yöntemlerden faydalanılarak şişmanlığın seviyesini belirlemek mümkündür. Pratikte en yaygın olarak başvurulan kriter beden kitle indeksidir (BKİ). BKİ, yetişkinlerde şişmanlık ve fazla kilonun sınıflandırılması için sıklıkla kullanılan boy ve vücut ağırlığına dayalı basit bir indekstir. BKİ, kg olarak ağırlığın m2 olarak boya bölünmesi ile hesaplanır.

BKİ (kg/m2) = Ağırlık(kg) / Boy(m2)

Örnek: Vücut ağırlığı 60 kg, boy uzunluğu 1.66 m olan bir kişinin BKİ si; 60 / 2.76= 21.7 kg/m2 dir.

Şişmanlığın BKİ’ ne göre derecelendirilmesi :

BKİ ve Derecelendirme

< 18.5
Normalin altı ağırlık (Zayıf)

18.5-24.9
Normal (Kabul edilebilir ağırlık)

25.0-29.9
Hafif şişman (Overweight)

30.0-34.9
I. Derece şişmanlık (Obezite)

35.0-39.9
II. Derece şişmanlık

>40.0
III. Derece şişmanlık (Morbid obezite)


BKİ’nin normal değerleri 20-25 kg/m2 dir. BKİ artıkça hastalıklara yakalanma riski de artar. Ancak normal değerler yaşa göre değişiklik gösterirler.

Yaşa Göre Olması Gereken BKİ Değerleri :

Yaş ve BKİ (kg/m2)

19-24 … 19-24
25-34 … 20-25
35-44 … 21-26
45-24 … 22-27
55-64 … 23-28
>65 … 24-29

Şişman bireyler sadece biriken aşırı yağ bakımından değil, yağın bölgesel dağılımı bakımından da özellik gösterir.Yağ dağılımı özellikle şişmanlıkla birlikte ortaya çıkan hastalıklar (kalp-damar hastalıkları, diabet gibi..) bakımından önem taşır. Vücutta biriken aşırı yağ karın (abdominal) bölgesinde toplanmışsa android tip, vücudun alt bölgesinde toplanmış ise gynoid tip şişmanlık olarak tanımlanır. BKİ, şişmanlığın sınıflanmasında yaygın olarak kullanılmasına rağmen yağın dağılımı konusunda bilgi vermez. Bu durumda bel/kalça oranı kullanılır. Bu oranın erkeklerde 1.0 ve kadınlarda 0.8’ in üzerine çıkması , özellikle şişmanlığın neden olduğu hastalıklar açısından büyük
risk oluşturur.

Şişmanlığın oluşum nedenleri çevresel ve davranış değişikliklerine bağlı olarak ortaya çıkar. Günlük beslenmedeki enerji ve yağ düzeyinin beraberce artması, fiziksel aktivite yoğunluğunun azalması ve sedanter bir yaşam şeklinin benimsenmesi vücut ağırlığının artmasını etkileyen en önemli nedenlerdir. Fizyolojik olarak genellikle gebelik, 5-7 yaşlar ile adolesan dönemi, erken erişkinlik ve menopoz dönemi kilo alma eğiliminin en yoğun olduğu süreçlerdir. Psikolojik faktörlerde ( özellikle batı toplumlarında) şişmanlığın nedenlerindendir. Stres, depresyon ve mental hastalıklar ile şişmanlık arasındaki ilişki bu konuda yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Bu tip durumlarda davranış bozuklukları yeme alışkanlığını olumsuz yönde etkileyerek şişmanlık için zemin hazırlar. Bazı hormonal hastalıklar (hipotroidizm, diabet gibi..), tedavi amaçlı kullanılan bazı ilaçlar (antidepresanlar, bazı doğum kontrol hapları gibi..) ve hatta sigaranın bırakılması da şişmanlığı oluşturan diğer etmenler arasında sayılabilir.